"Kho báu" chưa được đánh thức

Tọa lạc ở phường Nghi Thủy (thành phố Vinh), đền Mai Bảng là một trong những di tích tiêu biểu cho văn hóa tín ngưỡng của cư dân vùng biển Cửa Lò. Đây là nơi tưởng nhớ các bậc tiền nhân có công khai phá đất đai, mở mang bờ cõi. Mỗi năm, đền tổ chức 2 lễ hội lớn vào tháng Hai và tháng Năm âm lịch với các nghi lễ rước kiệu, tế thần, cầu ngư cùng nhiều trò chơi dân gian rộn ràng, thu hút đông đảo nhân dân địa phương và du khách.

Đền Mai Bảng ở phường Nghi Thủy (thành phố Vinh). Ảnh: Minh Quân

Không xa đó là đền Yên Lương – di tích từ thời Hậu Lê – nơi tổ chức Lễ hội Phúc Lục Ngoạt vào tháng Sáu âm lịch với 6 nghi lễ lớn đầy trang trọng. Đây là một trong những lễ hội cổ truyền đặc sắc nhất vùng biển xứ Nghệ. Việc lễ hội này được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào cuối năm 2023 càng khẳng định rõ giá trị văn hóa biển trong đời sống tinh thần của người dân.

Tuy nhiên, dù mang nhiều ý nghĩa lịch sử và tâm linh, các di tích này vẫn chưa trở thành điểm nhấn hấp dẫn trong hành trình du lịch. Theo lãnh đạo địa phương, các lễ hội diễn ra đều đặn và quy mô nhưng ngoài mùa lễ hội, lượng khách tham quan rất ít.

“Du khách đến Cửa Lò chủ yếu để nghỉ dưỡng và tắm biển, ít quan tâm đến những địa chỉ văn hóa – tâm linh mang đậm dấu ấn biển cả. Ông Trần Xuân Vinh - Chủ tịch UBND phường Nghi Thủy (thành phố Vinh)

Có thể thấy, bên cạnh vẻ đẹp tự nhiên, Nghệ An còn sở hữu những giá trị văn hóa biển đặc sắc, tạo nên chiều sâu và bản sắc riêng cho du lịch địa phương. Văn hóa biển xứ Nghệ được thể hiện rõ nét qua các di tích, các lễ hội truyền thống và các làng nghề dân gian. Lễ hội Cầu Ngư gắn liền với tín ngưỡng thờ Cá Ông, thể hiện lòng biết ơn biển cả – là một trong những nét văn hóa nổi bật. Hằng năm, lễ hội được tổ chức ở nhiều địa phương như xã Tiến Thủy (Quỳnh Lưu), phường Nghi Hải (hành phố Vinh), xã Ngọc Bích (Diễn Châu)... với các nghi lễ trang trọng và phần hội đặc sắc.

Đặc biệt, đền Cờn ở phường Quỳnh Phương (thị xã Hoàng Mai) – một trong những trung tâm tín ngưỡng thờ Mẫu lớn của khu vực cũng mang đậm dấu ấn văn hóa biển, với lễ hội linh thiêng, thu hút đông đảo người dân và du khách về dự.

Chạy Ói cầu ngư là một phong tục văn hóa có từ lâu đời của ngư dân phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai. Ảnh: Thành Cường

Không chỉ có lễ hội, văn hóa biển Nghệ An còn thể hiện qua những làng nghề truyền thống như làm muối, nướng cá, đóng tàu. Tại làng Trung Hậu, xã Diễn Vạn, hàng chục lò nướng cá đỏ lửa mỗi ngày tạo nên không khí lao động nhộn nhịp và hương vị biển lan tỏa. Tuy nằm gần các điểm du lịch lớn của huyện Diễn Châu, làng nghề vẫn chưa có khu trưng bày hay hoạt động trải nghiệm bài bản dành cho du khách.

Người dân lao động tại làng nghề nướng cá Trung Hậu (xã Diễn Vạn, huyện Diễn Châu). Ảnh: Minh Quân

Nghề nướng cá ở Trung Hậu vẫn được duy trì theo lối truyền thống từ khâu chọn cá đến kỹ thuật nướng thủ công. Nhiều du khách ghé thăm tò mò muốn tìm hiểu và tham gia nhưng làng nghề chưa có điều kiện tổ chức các hoạt động hướng dẫn hay giới thiệu chính thức. Mong muốn quảng bá văn hóa làng nghề và tạo sinh kế mới cho người dân vẫn còn gặp nhiều trở ngại về nguồn lực và cơ chế hỗ trợ.

Hướng mở từ trải nghiệm và du lịch cộng đồng

Trong bối cảnh du lịch đang dịch chuyển mạnh mẽ từ hình thức tham quan – nghỉ dưỡng sang trải nghiệm – khám phá, giá trị văn hóa biển cần được khai thác đúng hướng để tạo bản sắc riêng cho du lịch Nghệ An. Thực tế cho thấy, nhiều du khách ngày nay không chỉ muốn tắm biển mà còn mong được hòa mình vào đời sống ngư dân, tham dự lễ hội cầu ngư, đua thuyền, nghe Dân ca ví, giặm hay tự tay nướng cá, làm nước mắm.

Lễ hội Cầu ngư của ngư dân vùng biển Cửa Lò. Ảnh: Đình Tuyên

Tuy nhiên, khí hậu mùa Hè ở vùng biển Nghệ An thường khắc nghiệt, khiến các hoạt động ngoài trời bị giới hạn. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt trong thiết kế sản phẩm du lịch, hướng tới những tour kết hợp nghỉ dưỡng và khám phá văn hóa như đưa du khách đến các làng nghề, tham quan di tích, thưởng thức ẩm thực biển và Dân ca ví, giặm trong không gian mát mẻ, hợp lý về thời gian và nội dung.

Ở nhiều địa phương khác, mô hình gắn kết di sản văn hóa với du lịch đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Tại Thanh Hóa, du khách đến biển Sầm Sơn còn được thăm đền Độc Cước, chùa Cô Tiên hay hòn Trống Mái – những điểm đến gắn liền với văn hóa dân gian. Ở Nam Trung Bộ, các lễ hội Cầu ngư được tổ chức quy mô, tích hợp vào Festival Biển Nha Trang – Khánh Hòa như một điểm nhấn thu hút hàng vạn du khách trong và ngoài nước.

Trong khi đó, tại Nghệ An, các tour du lịch chuyên đề về làng chài, lễ hội truyền thống hay đời sống ngư dân vẫn còn vắng bóng. Sự thiếu vắng những sản phẩm du lịch mang tính chiều sâu khiến du lịch Nghệ An phụ thuộc nhiều vào mùa Hè, thiếu sự gắn kết chặt chẽ với bản sắc địa phương.

Đền Thượng ở xã Phú Nghĩa (Quỳnh Lưu) nằm gần điểm du lịch biển Quỳnh Nghĩa nhưng ít được du khách biết đến. Ảnh: Minh Quân

Chia sẻ trong dịp về Nghệ An tham dự Lễ hội Làng Sen năm 2025, ông Cao Trí Dũng – Chủ tịch Liên Chi hội Lữ hành Việt Nam cho rằng: “Muốn phát triển du lịch biển bền vững, Nghệ An cần có thêm những sản phẩm du lịch trải nghiệm đặc sắc, để thu hút du khách quanh năm, kể cả mùa Đông. Muốn vậy, cần sự vào cuộc của các nhà đầu tư tâm huyết, phối hợp chặt chẽ với chính quyền và cộng đồng cư dân địa phương”.

Theo ông Dũng, một hướng đi thiết thực là phát triển du lịch cộng đồng gắn với di sản văn hóa phi vật thể như Dân ca ví, giặm, Lễ hội Cầu ngư, kết hợp với tour tham quan làng nghề, trải nghiệm đời sống ngư dân: cùng ra khơi đánh cá, học cách nướng cá, làm muối, nước mắm, chế biến hải sản…

“Các hoạt động tham quan làng nghề, trải nghiệm đời sống ngư dân không chỉ tăng tính tương tác, kéo dài thời gian lưu trú, mà còn tạo thêm giá trị cho du lịch và góp phần bảo tồn văn hóa vùng biển.

Bên cạnh đó, địa phương cần đầu tư xây dựng không gian trình diễn văn hóa biển – nơi tái hiện sinh hoạt ngư dân, tổ chức lễ hội mô phỏng, giới thiệu nghề truyền thống, trưng bày sản vật biển và biểu diễn Dân ca ví, giặm, tạo thành những điểm dừng chân đặc biệt để du khách khám phá trọn vẹn văn hóa vùng biển xứ Nghệ. Ông Cao Trí Dũng – Chủ tịch Liên Chi hội Lữ hành Việt Nam

Nguồn: Minh Quân - Báo Nghệ An